મહાભારત આપણા સનાતન ધર્મનો મુખ્ય ગ્રંથ છે, તે વિશ્વનો સૌથી મોટો સાહિત્ય ગ્રંથ છે. આ ગ્રંથને હિંદુ ધર્મમાં પંચમ વૈદ માનવામાં આવે છે, તેને સાહિત્યની સૌથી અનુપમ કૃતિઓ માંથી એક ગણવામાં આવે છે, પરંતુ આજે પણ આ ગ્રંથ દરેક ભારતીય માટે એક અનુકરણીય સ્ત્રોત છે. આ કૃતિ પ્રાચીન ભારતના ઈતિહાસની એક ગાથા છે. તેમાં હિંદુ ધર્મના પવિત્રતમ ગ્રંથ ભગવતગીતા સન્નિહિત છે.
આખા મહાભારતમાં લગભગ ૧,૧૦,૦૦૦ શ્લોક છે. જે યુનાની કાવ્યો ઇલીયડ અને ઓડીસીથી લગભગ દસ ગણું વધુ છે.મહાભારત વિષે ઘણી વાતો એવી છે, જેનાથી ખાસ કરીને સામાન્ય લોકો અજાણ છે અને જે લોકોને ખબર છે, તે પણ તેની વધુ ચર્ચા નથી કરતા. હું એવી થોડી વાતોનો ઉલ્લેખ કરી રહ્યો છું, જેની વેદવ્યાસ રચિત મહાભારતના પ્રમાણિત સંસ્કરણો મુજબ નીર્વીવાદિત રીતે સાતત્ય છે, પણ લોકોમાં તેનું જ્ઞાન ઘણું ઓછું છે.
મહાભારતમાં ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ એ વચન દીધું હતું કે તે પુરા યુદ્ધમાં શસ્ત્રનો પ્રયોગ નહિ કરે કારણ કે તે પાંડવોના સલાહકાર છે. એમણે પુરા યુદ્ધમાં અર્જુનના સાથી બનવાનો સ્વીકાર કર્યો હતો. એક સાથીના રૂપમાં અર્જુનના રથ અને જીવન બંને જ ભગવાન શ્રી કૃષ્ણના હાથોમાં હતો. પરંતુ એના વિપરીત ભીષ્મ પિતા કૌરવોની તરફથી યુદ્ધમાં હતા અને એણે પ્રતિજ્ઞા આપી હતી કે તે જ્યાં સુધી સામે ઉભા રહે કોંરવોનું કોઈ પણ કંઈ બગાડી શકશે નહિ.
તેમના બ્રહ્મચર્યની પ્રતિજ્ઞાને કારણે તે એટલા શક્તિશાળી હતા કે એને એક વાર દ્વન્દ માં પરશુરામ ને પણ શિકસ્ત આપી દીધી હતી તો અર્જુનની ઈચ્છા શું છે. આમ થતા ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ એ અર્જુન ને સમજાવ્યા અને તેને શાંત પાડ્યા. સાથે ભીષ્મ ને પણ સમજાવ્યા હતા. તેમ છતાં પણ છેવટે ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ ને એમનું વચન તોડીને સુદર્શન ચક્ર ઉઠાવવું પડ્યું હતું.
ભીષ્મ પિતા ભગવાન શ્રી કૃષ્ણના કહેવા પર પણ મહાભારતની યુદ્ધ ભૂમિથી ન નીકળ્યા અને સીધા અર્જુનની વિરુદ્ધ ઉભા રહ્યા. તેમના મેઘ ધનુષ્ય પણ અર્જુનના કવચને અલગ પડે છે. હવે તો એ નક્કી થઇ ગયું છે કે તે જો કૃષ્ણ ટૂંક સમયમાં કઈ કરશે નહિ, તો અર્જુનનો જીવ સંકટમાં મુકાઇ જશે.
આ કારણે ધર્મની રક્ષા માટે ઈશ્વરને પણ એનું આપેલું વચન તોડવું પડ્યું. તે તરત જ રથ માંથી ઉતરીને ભીષ્મની સામે ઉભા થઇ ગયા અને એમનું સુદર્શન ચક્ર ધારણ કરી લીધું. કૃષ્ણ એ સમયની ગતિને પણ રોકી દીધી અને ભીષ્મનું વધ કરવા માટે તત્પર થઇ ગયા.
ભગવાન શ્રી કૃષ્ણને વિષ્ણુના વિકરાળ રૂપમાં જોઈ ભીષ્મને આશ્ચર્ય થયું. તે રથ ની નીચે ઉતરીને ભગવાન શ્રી કૃષ્ણને પૂછે છે કે આખરે કોણ છે જે તમે જેના જવાબમાં શ્રી ભગવાન વિષ્ણુ કહો છો, કે પરબ્રહ્મ છું હું, કાળ છું હું અને તમારો સંહાર કરવા આવ્યો છું. તે સાંભળીને ભીષ્મ તેની પ્રતિજ્ઞા તોડી નાખે છે
અને શ્રી કૃષ્ણની સમક્ષ નમી જાય છે. એના પછી ભગવાન શ્રી કૃષ્ણનો ગુસ્સો શાંત થઇ જાય છે.મહાભારતના યુદ્ધનું વર્ણન શિખંડી વિના અધૂરું છે. શિખંડી મહાભારતમાં આવા રહસ્યમય પાત્ર હતા, જેના કારણે ભીષ્મ પિતામહનું મૃત્યુ થયું હતું. ચાલો આપણે જાણીએ કે શિખંડી કોણ હતું.
મહાભારતનું યુદ્ધ સૌથી વિનાશક યુદ્ધ માનવામાં આવે છે. આ યુદ્ધમાં કૌરવોની દરેક વસ્તુનો નાશ થયો. ધૃતરાષ્ટ્ર અને ગાંધારીના સો પુત્રોએ જીવ ગુમાવ્યો. મહાભારતનું યુદ્ધ 18 દિવસ સુધી ચાલ્યું. મહાભારતના યુદ્ધમાં, જ્યારે કૌરવોની સેનાએ પાંડવોની સેના પર ભારે થવા માંડી, ત્યારે પાંડવોને પરાજિત થવાનો ભય હતો કારણ કે ભીષ્મ પિતામહ સતત પાંડવોની સેના પર ભારે પડી રહ્યા હતા.
પછી શ્રી કૃષ્ણના મનમાં યુક્તિ આવી અને તેણે ભીષ્મ પિતામહને હરાવવા શિખંડીનો આશરો લીધો. શિખંડી મહાભારતમાં એક રહસ્યમય પાત્ર તરીકે દેખાય છે. શિખંડી પુનર્જન્મમાં સ્ત્રી હતી. આગળના જીવનમાં પણ શિખંડી સ્ત્રી તરીકે જન્મ લે છે, પરંતુ તે એક પુરુષ બની જાય છે.
શિખંડી કોણ હતો ભીષ્મ પિતામહે શિખંડી વિશે દુર્યોધનને કહ્યું હતું કે તે સમયે તેનો નાનો ભાઈ વિચિત્રવિર્ય હસ્તિનાપુર નો રાજા હતો. તે સમયે કાશીરાજની ત્રણ પુત્રી અંબા, અંબિકા અને અંબાલિકાને તેમના લગ્ન માટે લાવ્યો હતો. પરંતુ જ્યારે ખબર પડી કે અંબાને રાજા શાલ્વા પ્રત્યે પ્રેમ છે,
તો પછી અંબાને રાજા શાલ્વા પાસે તમામ યોગ્ય આદર સાથે મોકલવામાં આવ્યા. તે જ સમયે, રાજા શાલવાએ અંબાને અપનાવવાનો ઇનકાર કર્યો. આ પછી, અંબાએ ભીષ્મ પાસેથી બદલો લેવાનું નક્કી કર્યું. જ્યારે નાના રાજર્ષિ હોત્રવાહને અંબાની પરિસ્થિતિ વિશે જાણ થઈ ત્યારે તેણે અંબાને પરશુરામજીને મળવાનું કહ્યું.
અંબાએ પરશુરામને તેની સાથેની ઘટના વિશેની સંપૂર્ણ માહિતી આપી. પરશુરામજીએ ત્યારબાદ ભીષ્મને અંબા સાથે લગ્ન કરવાનું કહ્યું પણ ભીષ્મે તેમ કરવાનો ઇનકાર કર્યો. પરશુરામને આ બહુ ખરાબ લાગ્યું અને આ પછી તેણે ભીષ્મ સાથે લડ્યા પણ ભીષ્મ દ્વારા તેનો પરાજય થયો. દરમિયાન, યુદ્ધ સમાપ્ત થયા પછી, અંબા ભીષ્મના સર્વનાશ માટે યમુના કાંઠે તપ કરવાનું શરૂ કરે છે અને તપશ્ચર્યા કરતી વખતે અંબા તેના શરીરનો ત્યાગ કરે છે.
અંબાએ શિવ પાસે ભીષ્મને હરાવવા માટે વરદાન માગ્યું હતું પછીના જીવનમાં, અંબા વત્સદેશના રાજાને ત્યાં જન્મે છે. અંબાને તેના પાછલા જન્મ વિશે જાણતી હતી. તેથી ભીષ્મ સાથે બદલો લેવા તે ફરીથી તપસ્યા કરવાનું શરૂ કરે છે. આ વખતે ભગવાન શિવ તેમની તપસ્યાથી ખુશ થયા છે અને તેમને વરદાન માંગવા કહે છે. અંબા પછી ભીષ્મની હારનું વરદાન માંગે છે. ભગવાન શિવ તેમને ઇચ્છિત આશીર્વાદ આપે છે.
પરંતુ અંબા કહે છે કે પ્રભુ કન્યા બનીને ભીષ્મને કેવી રીતે હરાવી શકે. આના પર ભગવાન શિવ કહે છે કે અંબા તમે પછીના જીવનમાં એક સ્ત્રી તરીકે ફરીથી જન્મ લેશો, પરંતુ જુવાન થયા પછી તમે પુરુષ બનશો અને ભીષ્મના મૃત્યુનું કારણ બનશો. આ પ્રકારનું વરદાન મળતાં જ અંબાએ અંતિમ સંસ્કાર કરી અને ભીષ્મની હત્યા કરવા માટે આગમાં પ્રવેશ કરી ગયા.
અંબાનો જન્મ મહાભારત કાળમાં શિખંડી તરીકે રાજા દ્રુપદને ત્યાં થયો. એક યક્ષે શિખંડીની મદદ કરવાના હેતુથી તેને તેનું પુરૂષત્વ આપી અને પોતાને સ્ત્રીત્વ ધારણ કર્યું. યક્ષાએ શિખંડીને કહ્યું કે જ્યારે કામ પૂર્ણ થાય ત્યારે મારું પુરુષાર્થ ફરીથી પાછું આપી દેજો શિખંડીએ તેમને પણ એવું જ વચન આપ્યું.
ભીષ્મ પિતામહે શિખંડીને જોઇને છોડી દીધા શસ્ત્રમહાભારતનું યુદ્ધ શરૂ થયું ત્યારે ભીષ્મ પિતામહને હરાવવા શિષ્ંડી અર્જુન સાથે તેના રથ પર સવાર થઈને ભીષ્મ પિતામહ સામે આવ્યો. ભીષ્મ પિતામહે મહિલા પર શસ્ત્ર ન લેવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી. પરંતુ શિખંડી સ્ત્રીમાંથી પુરુષ બન્યો હતો.
આ કારણે ભીષ્મે શસ્ત્ર મૂકી દીધા. ત્યારબાદ અર્જુને શિખંડીને ઢાલ બનાવ્યો અને ભીષ્મ ઉપર બાણ ચલાવ્યા અને ભીષ્મને પરાજિત કર્યા. ભીષ્મ પિતામહ અર્જુનના બાણોથી ઘાયલ બાણોની શય્યા પર આવી ગયા આ રીતે, શિષ્ંડી ભીષ્મ પિતામહના મૃત્યુનું મુખ્ય કારણ બન્યો.
