નમસ્કાર મિત્રો અમારા આ આર્ટિકલમાં આપ સર્વેનું હાર્દિક સ્વાગત છે દરેકને ગાંધીજી ગમે છે સામાન્ય રીતે ફક્ત ભારતમાં જ નહીં સમગ્ર વિશ્વમાં ઘણા લોકો એવા છે જે મહાત્મા ગાંધીમાં વિશ્વાસ કરે છે અને તેઓએ તેમનો આદર પણ કરવો જોઈએ પરંતુ તમે ક્યારેય વિચાર્યું હશે કે રાષ્ટ્રપિતા કહેવાતા મહાત્મા ગાંધીની આ તસવીર ભારતની નોંધ પર સ્થાન મળ્યું કારણ કે દેશ આઝાદ થયો ત્યારે પહેલા આવી કોઈ યોજના નહોતી.
મહાત્મા ગાંધી વિષે તો દેશના લોકોની સાથે સાથે વિદેશના લોકો પણ ઘણું બધું જાણે છે ઘણા બધા લોકો એમને આદર્શ માનીને પોતાનું જીવન પસાર કરે છે અને એમના જણાવેલા રસ્તા પર ચાલે છે દેશ માટે એમણે આપેલા યોગદાનને કારણે એમને આપણા દેશના રાષ્ટ્રપિતા માનવામાં આવે છ અને આપણા દેશની ચલણી નોટો પર મહાત્મા ગાંધીનો ફોટો છાપેલો હોય છે. એમનો ફોટો ભારતીય ચલણના ટ્રેડમાર્કના રૂપમાં ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
ઘણા બધા લોકોના મનમાં કયારેક ને કયારેક એ પ્રશ્ન તો થયો જ હશે કે આપણી ચણલી નોટ પર ફક્ત મહાત્મા ગાંધીનો ફોટો જ કેમ હોય છે આપણા દેશના બીજા ક્રાંતિકારિયોનો ફોટો કેમ નથી હોતો એન જો તમે પણ આવા પ્રશ્નના જવાબ શોધવામાં ગૂંચવાયેલા છો તો આજે તમારી શોધ પુરી થઇ જશે કારણ કે આજે અમે તમને એની પાછળનું કારણ જણાવવાના છીએ.
આજકાલ મહાત્મા ગાંધી ભારતીય કરન્સી દ્વારા તમારી નજીક રહે છે ભારતીય કરેન્સીની નોટમાં ગાંધીજીની તસવીર છાપવામાં આવે છે પરંતુ શું તમે જાણો છો કે ક્યારથી ગાંધીજીની તસવીર નોટો પર છપાવા લાગી અને નોટ પર છપાયેલી તસવીર પાછળનું રહસ્ય શું છે ચાલો અમે તમને જણાવીએ.
નોટો પર પહેલીવાર ગાંધીજીની તસવીર વર્ષ 1969માં છાપવામાં આવી હતી આ વર્ષ તેમની જન્મની શતાબ્દીનું વર્ષ હતું અને નોટો પર તેમની તસવીર પાછળ સેવાગ્રામ આશ્રમ પણ હતો ઓક્ટોબર 1987માં પહેલીવાર 500 રૂપિયાની નોટ બહાર પાડવામાં આવી અને તેના પર ગાંધીજીની તસવીર હતી.
એ તો આપણે બધા જાણીએ છીએ કે મહાત્મા ગાંધીનો ફોટો આપણા ચલણનો ટ્રેડમાર્ક છે પણ સવાલ એ છે કે આ ફોટો કઈ રીતે આપણી ચલણી નોટો પર આવ્યો તો જણાવી દઈએ કે આ ફક્ત પોર્ટ્રેટ ફોટો નથી આ ગાંધીજીની સંલગ્ન ફોટો છે આ ફોટાથી જ ગાંધીજીનો ચહેરો પોર્ટ્રેટ રૂપમાં લેવામાં આવ્યો છે તમારી જાણકારી માટે જણાવી દઈએ કે આ ફોટો તે સમયે લેવામાં આવ્યો હતો જ્યારે ગાંધીજીએ તત્કાલીન બર્મા અને ભારતમાં બ્રિટિશ સેક્રેટરીના રૂપમાં કાર્યરત એવા ફ્રેડરિક પેથિક લોરેંસ સાથે કોલકત્તામાં આવેલ વાયસરોય હાઉસમાં મુલાકાત કરી હતી.
દેશ આઝાદ ન હતો ત્યાં સુધી વાઈસરોય નોટો પર જ્યોર્જ પાંચમની તસવીર લગાવતા અને તે જ નોંધો ભારતમાં ચલાવતા પરંતુ જ્યારે આઝાદી મળી ત્યારે પહેલી અશોક સ્તંભની નોંધો લાવવામાં આવી અને તે લાંબા સમય સુધી ચાલુ રહી.
પાછળથી વર્ષ 1969 માં આરબીઆઈને સમજાયું કે રૂપિયાને ચહેરાની જરૂર છે અને તે પછી તેમણે સરકારને નોટ પર ગાંધીજીની તસવીર મૂકવાની ઓફર કરી જેને સરકારે તરત સ્વીકારી લીધી પાછળથી તે નોંધો પર પહેલા ગાંધીગ્રામનું ચિત્ર સેવાગ્રામમાં બેઠું હતું પરંતુ પાછળથી વાઈસરોયના ઘરે હતા ત્યારે તેમનું એક જૂનું ચિત્ર હતું તે પછી એક ચિત્ર લેવામાં આવ્યું હતું અને પછી તે ઠીક કરવામાં આવ્યું હતું.
આજની નોંધોમાં પણ ગાંધીજીની તસવીર જેને તમે વાઇસરોયના ગૃહમાં પંચાવનસની આસપાસ જુઓ છો તે આજે દિલ્હીનું રાષ્ટ્રપતિ ભવન કહેવાય છે નોંધો આવી નોંધો પણ બનાવવામાં આવી પરંતુ હજી પણ એક જ વસ્તુ જે તેમના પર સૌથી વધુ રહી અને તે ગાંધીજીનું ચિત્ર હતું જે સંભવત ત્યાં સુધી રહેશે જ્યાં સુધી ભારતના અર્થતંત્રમાં જીવન હશે નોંધોની ઓળખ અને ખરેખર આંદોલન કેટલાક લોકો વિરોધ કરે તો પણ તેમના પોતાના કારણો હોય છે.
ભારતીય રિઝર્વ બેન્ક અનુસાર વર્ષ 1996માં મહાત્મા ગાંધીની તસવીર વાળી નોટો ચલણમાં આવી હતી તે પછીથી 5,10,20,100,500 અને 1000 રૂપિયાની નોટો છાપવામાં વી. આ દરમિયાન અશોક સ્તંભના બદલે રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીની તસવીર અને અશોક સ્તંભની તસવીર નોટોની ડાબી તરફ નીચેના હિસ્સામાં પ્રિન્ટ કરવામાં આવી.
જો કે 1996 પહેલાં 1987માં મહાત્મા ગાંધીની તસવીરને વૉટરમાર્ક તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી હતી જે નોટની ડાબી બાજુ જોવા મળતી હતી પછીથી દરેક નોટોમાં ગાંધીજીની તસવીર છાપવામાં આવી રહી છે. એક આરટીઆઇમાં સામે આવ્યું કે વર્ષ 1993માં આરબીઆઇએ નોટની જમણી બાજુ મહાત્મા ગાંધીની તસવીર છાપવાની ભલામણ કેન્દ્ર સરકારને કરી હતી.
હવે તમને જણાવીએ કે નોટ પર છપાયેલી ગાંધીજીની તસવીર પાછળનું રહસ્ય શું છે જણાવી દઇએ કે આ તસવીર 1946માં લેવામાં આવી હતી અને આ અસલ તસવીર છે આ તસવીર તે સમયની છે જ્યારે તેઓ લૉર્ડ ફ્રેડરિક પેથિક લૅરિંસ વિક્ટ્રી હાઉસ આવ્યાં હતાં.
આપણો દેશ વિભિન્નતાઓમાં એકતા ધરાવતો દેશ છે અને મહાત્મા ગાંધીને રાષ્ટ્રીય પ્રતિક માનવામાં આવે છે.રાષ્ટ્રપિતાની ઉપાધિ હાંસેલ કરી ચુકેલા ગાંધીજી તે સમયે રાષ્ટ્રનો ચહેરો હતાં તેથી તેમના નામ પર આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો કારણ કે અન્ય સેનાનીઓના નામ પર ક્ષેત્રીય વિવાદ ઉભો થાય તેવી શક્યતા હતી. જો કે આ સવાલને લઇને કોઇ સત્તાવાર માહિતી પ્રાપ્ત નથી.
તાજેતરમાં જ નાણા મંત્રી અરુણ જેટલીએ પણ લોકસભામાં જવાબ આપતાં કહ્યું હતું કે રિઝર્વ બેન્ક ઑફ ઇન્ડિયા પેનલે ગાંધીજીના સ્થાન પર અન્ય રાષ્ટ્રીય નેતાની તસવીર ન છાપવાનો નિર્ણય લીધો છે કારણ કે મહાત્મા ગાંધી કરતાં વધુ કોઇપણ વ્યક્તિ દેશના સ્વભાવનું પ્રતિનિધિત્વ ન કરી શકે.
